Einkavæðing: Frelsi eða ófrelsi?

Í grein dagsins fjallar Pétur Ólafsson um einkavæðingu og hætturnar sem fylgja því að alhæfa um tilfallandi kosti hennar eða galla. Segir meðal annars í greininni: ,,En, því miður, er einkavæðing ekki alltaf svarið. Blind trú hægri manna á hana getur því verið mjög hættuleg almannahagsmunum. Oft heyrir maður sem rök fyrir einkavæðingu að fólk fari betur með eigið fé en annarra og þar af leiðandi ættu einkaaðilar að eiga og reka sem flestar gamlar ríkisstofnanir. En hvar á að hætta? Hversu langt á að ganga? Á að einkavæða Háskóla, fjarskiptastofnanir, bókasöfn, banka, flugvelli, brýr, göng, vegi, sjúkrahús, fangelsi, slökkvilið og lögreglu?”

Lesa »

Athugasemdir

[Sufjan (IP-tala skráð) 5.3.2008 kl. 19:43]

Einkaframkvæmd og einkarekstur

Einkaframkvæmd/einkarekstur felst í því að ríkið gerir samning við einkaaðila um að veita tiltekna þjónustu eða annast tiltekna framkvæmd. Venjulega er um að ræða verkefni sem krefjast umtalsverðra fjarfestinga og samningstími er langur. Í samningum milli aðila um einkarekstur og einkaframkvæmd er kveðið á um hvernig þeir hyggjast skipta með sér fjárhagsáhættu af viðkomandi verkefnum.

Einkavæðing

Einkavæðing nefnist það þegar fyrirtæki í ríkiseigu eða eignarhlutur ríkisins í fyrirtæki er seldur í einu lagi í einu eða nokkrum áföngum á tilteknum tíma til eins aðila eða hóps aðila sem starfa á einkamarkaði.

[Geir Ágústsson, 5.3.2008 kl. 21:46]

Ég fagna því að Sufjan reyni að útskýra muninn á einkarekstri og einkavæðingu. Því miður mun sú útskýring hljóma fyrir daufum eyrum því það er mun einfaldara að einfalda en að vera nákvæmur.

"Hvað næst?" er hins vegar áhugaverð spurning sem, á sínum tíma, var spurð um (í samhengi einkaaðila og fjarveru lögboðinnar ríkiseinokunar): Bankana, mjólkurbúðir, kjötbúðir, Póst og síma, sjónvarps- og útvarpsstöðvar, háskóla, menntaskóla, heyrnatækjasölu, húsnæðislána, gjaldeyriskaupa- og sölu, sementsframleiðslu, járnblendisframleiðslu, raforkuframleiðslu, og listinn ef eflaust lengri.

Hvað næst? Allt af því sem höfundur nefnir sem dæmi og meira til!

Þess má geta að í Danmörku eru einkaaðilar víðast hvar rekstraraðilar slökkvuliðs og sjúkrabíla, í Svíþjóð eru einkaaðilar að stækka hratt í veitingu heilbrigðisþjónustu og grunnskólamenntunar, og í Noregi þarf ríkisolíufyrirtækið Statoil að slást um vinnsluleyfi við önnur einkarekin olíufélög, bæði innlend og erlend.

Kannski þú og ég séum ekki svo slæm eftir allt saman þótt við höfum ekki ákveðið að hverja feril í stjórnmálum? 

[Elías Pétursson (IP-tala skráð) 6.3.2008 kl. 08:25]

Það er ekki mjög stór hópur "hægrimanna" sem þjáist af blindri trú, meirihluti þeirra hægri manna sem ég þekki átta sig á því að einkavæðing er engin alsherjartöfralausn frekar en aðrar lausnir.

Reyndar eru það nú vinstri menn sem tala hvað mest um einkavæðingu og tengja hana við gróðahyggju og annað verra. Ætli sama vinstra fólk vilji loka læknastöðvum, einkareknum barnaheimilum, stofna ríkisvædd verktakafyrirtæki til húsbygginga og vegagerðar, osfr.

Spurningunni hvort fólk fari betur með eigið fé en annara mætti svara með sögum um stúku KSÍ í Laugardal, Grímseyjarferju, og annað sambærilegt. 

[Pétur Ólafsson (IP-tala skráð) 6.3.2008 kl. 10:25]

Ég ætla ekki að fara í skilgreiningahártog. Sumt er einkavæðing, annað er einkaframkvæmd, útboð, niðurfelling á tollum o.s.frv. Um er að ræða klassískar rökræður um jafnvægi ríkisreksturs og rekstur einkaaðila.

Inntak greinarinnar var einfalt og ég vona að það hafi ekki farið framhjá fólki. Einkavæðing getur verið varasöm. Hún getur haft í för með sér minna jafnrétti til þjónustunnar sem um ræðir, skerta þjónustu fyrirtækisins, hækkun gjalda og minna öryggis (sbr. flugumferðarstjórnun í Norður Ameríku).

Á hinn bóginn hefur einkavæðing/rekstur oft tekist mjög vel líkt og gerðist með bankanna og er hægt að nefna fleiri dæmi. Matvörubúðir gætu séð um sölu léttvíns og bjórs og vel mætti taka til í landbúnaðargeiranum.

 

Þegar kemur að einkavæðingu og einkarekstri á vegum ríkisins verður að hafa tvennt í huga: (1) Hvort hún skili sér til almennings, þ.e.a.s. hvort almenningur sé betur settur eftir einkavæðinguna. (2) Af því gefnu að almannahagsmuna sé gætt og það tryggt að neytendur þjónustunnar verði ekki fyrir skerðingu, miklum gjaldskrárhækkunum eða stafi beinlínis ógn af einkavæðingunni, verður að kanna hvort ríkið hagnist nægilega vel af einkavæðingunni.

Ef líkum er leitt að því, að almannahagsmunir skaðist, sem og hagsmunir ríkisins – verður að hætta við einkavæðingu. Þetta er alls ekki flókið, handhafar löggjafar- og framkvæmdavalds verða að vinna með hagsmuni almennings í huga þegar það á að selja dýrmætar eignir hans.

Fólk á hægri vængnum hlýtur að sjá að það eru oft stórir gallar á einkavæðingu og verður að vanda mjög til verka í ferlinu því oft er það hraði og hroðvirknisleg vinnubrögð sem einkenna þessar aðgerðir.